قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان نقطه عطفی برای سال‌ها تلاش برای شفاف‌سازی و مبارزه با فرار مالیاتی، در نظام مالیاتی کشور و ستون فقرات اقتصاد به‌شمار می‌رود. این قانون که از اواخر سال ۱۳۹۸ و اوایل ۱۳۹۹ به تدریج اجرایی شد، درواقع یک انقلاب دیجیتالی در شیوه جمع‌آوری مالیات و نظارت بر تراکنش‌های اقتصادی است. هدف اصلی این قانون، کاهش بوروکراسی اداری، افزایش شفافیت، مبارزه با فرار مالیاتی و در نهایت، برقراری عدالت مالیاتی است. با اجرایی شدن کامل این قانون، تمامی صورتحساب‌های خرید و فروش به صورت الکترونیکی و آنی به سازمان امور مالیاتی ارسال می‌شوند، که این امر امکان نظارت دقیق بر گردش مالی کسب‌وکارها را فراهم می‌آورد.
قانون پایانه های فروشگاهی چیست؟
قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان، به معنای ایجاد یک سامانه الکترونیکی متمرکز است که تمام مبادلات اقتصادی (خرید و فروش کالا و خدمات) در آن ثبت و به سازمان امور مالیاتی کشور گزارش می‌شود. هسته اصلی این قانون، بر پایه صدور صورتحساب الکترونیکی (E-Invoice) استوار است.
اجزای کلیدی این قانون عبارتند از:
- سامانه مودیان: پلتفرم آنلاین و کارپوشه اختصاصی هر مودی مالیاتی که تمام ارتباطات، ارسال و دریافت صورتحساب‌ها، و تعاملات مالیاتی از طریق آن انجام می‌شود.
- پایانه‌های فروشگاهی: هرگونه سخت‌افزار یا نرم‌افزار که قابلیت اتصال به سامانه مودیان را داشته باشد و برای ثبت عملیات فروش کالا و خدمات و صدور صورتحساب الکترونیکی مورد استفاده قرار گیرد (شامل دستگاه‌های کارتخوان، سیستم‌های فروشگاهی، سامانه‌های نرم‌افزاری فروش و…).
- حافظه مالیاتی: یک سخت‌افزار یا نرم‌افزار متصل به پایانه فروشگاهی که وظیفه ثبت و نگهداری اطلاعات صورتحساب‌های الکترونیکی را بر عهده دارد و صورتحساب‌ها را با امضای الکترونیکی مودی به سامانه مودیان ارسال می‌کند.
- صورتحساب الکترونیکی: یک سند الکترونیکی معتبر، دارای شماره منحصر به فرد مالیاتی و امضای الکترونیکی مودی، که براساس استانداردهای سازمان امور مالیاتی صادر و از طریق سامانه مودیان به خریدار و سازمان مالیاتی ارسال می‌شود.
برای آشنایی بشتر با جزئیات ورود داده و ثبت نام در سامانه مودیان به مقاله راهنمای جامع سامانه مودیان مراجعه کنید.
چرا قانون پایانه های فروشگاهی ضروری است؟
تصویب و اجرای این قانون با چندین هدف کلان و راهبردی همراه بوده است:
- شفاف‌سازی تراکنش‌های اقتصادی: ایجاد یک شبکه اطلاعاتی جامع از تمامی خرید و فروش‌ها در کشور.
- مبارزه با فرار مالیاتی: شناسایی و ردیابی دقیق‌تر جریان‌های مالی و جلوگیری از پنهان‌کاری درآمدها و هزینه‌ها.
- کاهش مراجعات حضوری و بوروکراسی: مکانیزه کردن فرآیندهای مالیاتی، کاهش نیاز به ارائه فیزیکی اسناد و صرفه‌جویی در زمان و هزینه مودیان و سازمان.
- افزایش عدالت مالیاتی: تضمین اینکه هر فعال اقتصادی بر اساس درآمد و فعالیت واقعی خود مالیات پرداخت کند.
- جمع‌آوری دقیق و لحظه‌ای داده: دسترسی سازمان امور مالیاتی به اطلاعات مالی کسب‌وکارها در زمان واقعی، برای تحلیل‌های بهتر و تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر داده.
- تقویت تولید و تجارت سالم: با کاهش فضای ناسالم و نابرابر ناشی از فرار مالیاتی، فضای رقابتی سالم‌تر برای تولیدکنندگان و تجار قانونمند فراهم می‌شود.
مشمولین قانون پایانه های فروگاهی
تمامی فعالان اقتصادی اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی که به عرضه کالا یا ارائه خدمت می‌پردازند، مشمول این قانون هستند. با این حال، اجرای آن به صورت تدریجی و مرحله‌ای انجام شده است.
- اشخاص حقوقی:
- کلیه شرکت‌های تجاری: با هر حجم فعالیت و میزان درآمد.
- موسسات و سازمان‌های غیرتجاری: (با رعایت استثنائات قانونی).
- شرکت‌های دولتی و سایر دستگاه‌های اجرایی: که به عرضه کالا یا خدمات می‌پردازند.
- شرکت‌های بورسی و فرابورسی: این شرکت‌ها از اولین گروه‌های مشمول بوده‌اند.
- اشخاص حقیقی (صاحبان مشاغل):
- گروه‌بندی بر اساس فراخوان‌ها: سازمان امور مالیاتی، اشخاص حقیقی را بر اساس نوع شغل، میزان فروش سالانه، و سایر شاخص‌ها در گروه‌های مختلف دسته‌بندی کرده و زمان‌بندی الزام‌آور برای هر گروه را اعلام می‌کند. (به‌عنوان مثال، در برخی فراخوان‌ها، مشاغل با سقف فروش مشخص یا مشاغل پرریسک در اولویت قرار گرفته‌اند).
- کسب‌وکارهای آنلاین و فروشگاه‌های اینترنتی: که به عرضه کالا یا خدمات می‌پردازند.
- پزشکان، پیراپزشکان و سایر حرفه‌ها: که دارای مجوز فعالیت از مراجع ذی‌ربط هستند.
نکته مهم: برای اطلاع از آخرین فهرست گروه‌های مشمول و زمان‌بندی دقیق، مودیان باید به اطلاعیه‌ها و بخشنامه‌های رسمی سازمان امور مالیاتی کشور (وب‌سایت intamedia.ir یا my.tax.gov.ir) مراجعه شود.
نحوه کار با سامانه مودیان: ورود داده‌ها و فرآیندها
کار با سامانه مودیان شامل چندین مرحله پیش‌نیاز و فرآیندهای عملیاتی برای صدور و مدیریت صورتحساب‌های الکترونیکی است:
پیش‌نیازهای فنی و عملیاتی
- دریافت گواهی امضای الکترونیکی (توکن): مودیان باید برای امضای دیجیتال صورتحساب‌ها، گواهی امضای الکترونیکی معتبر از مراکز صدور گواهی الکترونیکی مورد تأیید مرکز توسعه تجارت الکترونیکی دریافت کنند.
- دریافت شناسه یکتای حافظه مالیاتی: این شناسه از طریق کارپوشه مودی در سامانه مودیان یا از طریق شرکت‌های معتمد ارائه‌دهنده خدمات مالیاتی (که در ادامه توضیح داده می‌شود.) قابل دریافت است.
- اخذ شناسه‌های کالا و خدمات: هر کالا یا خدمتی که عرضه می‌شود، باید دارای شناسه منحصر به فرد و تأیید شده توسط سازمان امور مالیاتی باشد. این شناسه‌ها از طریق سامانه stuffid.tax.gov.ir قابل دریافت و استعلام هستند.
- تهیه نرم‌افزار حسابداری یا سیستم‌های فروشگاهی سازگار: نرم‌افزار مورد استفاده مودی باید قابلیت تولید صورتحساب الکترونیکی بر اساس فرمت‌های استاندارد (مانند XML) و ارسال آن به حافظه مالیاتی و سامانه مودیان را داشته باشد.
روش‌های ارسال صورتحساب الکترونیکی
ارسال صورتحساب به سامانه مودیان به سه روش اصلی امکان‌پذیر است:
- ارسال مستقیم توسط مودی: مودی می‌تواند با استفاده از نرم‌افزار حسابداری خود که مستقیماً به حافظه مالیاتی و سامانه متصل است، صورتحساب‌ها را پس از امضای الکترونیکی ارسال کند. این روش نیازمند دانش فنی و زیرساخت‌های کافی در شرکت است.
- ارسال از طریق شرکت‌های معتمد ارائه‌دهنده خدمات مالیاتی: این شرکت‌ها، اشخاص حقوقی هستند که توسط سازمان امور مالیاتی تأیید شده‌اند و خدمات ارسال صورتحساب الکترونیکی، مشاوره و پشتیبانی فنی را به مودیان ارائه می‌دهند. بسیاری از کسب‌وکارها، به ویژه کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، ترجیح می‌دهند از خدمات این شرکت‌ها استفاده کنند.
- استفاده از پرتال سامانه مودیان (برای مودیان با حجم تراکنش کم): سازمان امور مالیاتی برای مودیانی که تعداد صورتحساب‌های آن‌ها کم است (مثلاً مشاغل کوچک یا فصلی)، امکان صدور و ارسال دستی صورتحساب‌ها را از طریق کارپوشه آن‌ها در پرتال سامانه فراهم کرده است.
مدیریت کارپوشه مودی
پس از ثبت‌نام، هر مودی یک کارپوشه اختصاصی در سامانه مودیان خواهد داشت. این کارپوشه حکم یک دفتر ارتباطی با سازمان امور مالیاتی را دارد و امکانات زیر را فراهم می‌کند:
- مشاهده صورتحساب‌های ارسالی: مودی می‌تواند تمام صورتحساب‌هایی که خود صادر و ارسال کرده است را مشاهده و وضعیت آن‌ها را پیگیری کند.
- مشاهده صورتحساب‌های دریافتی: مودی می‌تواند صورتحساب‌هایی که از سایر مودیان دریافت کرده است را مشاهده کند.
- تأیید یا رد صورتحساب‌های دریافتی: مودی باید صورتحساب‌های خرید خود را در مهلت مقرر (معمولاً ۳۰ روز) در کارپوشه تأیید یا رد کند. عدم تأیید به منزله عدم پذیرش اعتبار مالیاتی آن صورتحساب است.
- بررسی وضعیت اعتبارات مالیاتی: اعتبارات مالیاتی مودی (مالیات بر ارزش افزوده پرداختی) بر اساس صورتحساب‌های تأیید شده در کارپوشه محاسبه می‌شود.
- دریافت ابلاغیه‌ها و پیام‌ها: تمامی مکاتبات رسمی سازمان با مودی از طریق همین کارپوشه انجام می‌شود.
چه کسانی از ورود داده به سامانه مودیان معاف هستند؟
اگرچه اصل بر شمولیت همه فعالان اقتصادی است، اما قانون برای برخی گروه‌ها و فعالیت‌ها معافیت‌هایی در نظر گرفته است. این معافیت‌ها معمولاً به دلیل ماهیت خاص فعالیت یا حمایت از بخش‌های خاص اقتصاد است:
- اشخاص حقیقی موضوع ماده ۸۱ قانون مالیات‌های مستقیم:
- درآمدهای حاصل از فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، پرورش ماهی و زنبور عسل، صیادی، نوغانداری.
- درآمدهای ناشی از فعالیت‌های مربوط به احیای مراتع و جنگل‌ها، باغات و نخیلات.
- توجه: این معافیت برای درآمد است، نه لزوماً برای ثبت‌نام در سامانه در صورت انجام فعالیت‌های دیگر.
- اشخاص حقیقی موضوع ماده ۱۴۲ قانون مالیات‌های مستقیم:
- درآمدهای کارگاه‌های فرش دستباف و صنایع دستی و شرکت‌های تعاونی و اتحادیه‌های تولیدی مربوطه.
- برخی از صاحبان مشاغل (اشخاص حقیقی) گروه سوم مالیاتی:
- بر اساس فراخوان‌های سازمان امور مالیاتی، ممکن است برخی از صاحبان مشاغل گروه سوم که صرفاً فروشنده یا ارائه‌دهنده کالا و خدمات معاف از مالیات بر ارزش افزوده هستند و یا سقف فروش بسیار پایینی دارند، در مقاطع زمانی خاص از شمولیت خارج شوند. این موارد باید در اطلاعیه‌های رسمی سازمان پیگیری شوند.
مهم: معافیت از صدور صورتحساب الکترونیکی به معنای معافیت از پرداخت مالیات بر درآمد نیست، مگر اینکه در قوانین دیگر به صراحت ذکر شده باشد. همچنین، معافیت از صدور صورتحساب الکترونیکی نباید با معافیت از ثبت‌نام در سامانه اشتباه گرفته شود؛ برخی گروه‌ها ممکن است صرفاً از صدور صورتحساب الکترونیکی معاف باشند اما همچنان نیاز به ثبت‌نام در سامانه و انجام سایر تکالیف مالیاتی خود از جمله تسلیم اظهارنامه داشته باشند.
ضرر و زیان‌های عدم ثبت داده در سامانه مودیان برای کسب‌وکارها چیست؟
عدم رعایت قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان، جرایم و عواقب سنگینی برای کسب‌وکارها به همراه دارد که می‌تواند پایداری مالی آن‌ها را به خطر اندازد:
- جریمه‌های نقدی سنگین:
- عدم صدور صورتحساب الکترونیکی: جریمه‌ای معادل ۱۰ درصد از مبلغ فروش یا خدمات انجام‌‌شده و یا حداقل ۲۰ میلیون ریال (۲ میلیون تومان)، هر کدام که بیشتر باشد. این جریمه به ازای هر صورتحساب صادر نشده اعمال می‌شود.
- عدم استفاده از حافظه مالیاتی یا پایانه فروشگاهی: جریمه مشابه عدم صدور صورتحساب اعمال می‌شود.
- عدم اعلام شناسه حافظه مالیاتی و متعلقات آن: جریمه‌ای معادل ۱۰ درصد از مبلغ فروش یا خدمات انجام‌‌شده و یا حداقل ۲۰ میلیون ریال (۲ میلیون تومان)، هر کدام که بیشتر باشد.
- عدم رعایت سایر مقررات مربوط به سامانه: جرایم نقدی دیگر که در قانون و آیین‌نامه‌ها مشخص شده‌اند.
- محرومیت از برخی معافیت‌ها و نرخ صفر مالیاتی:
- کسب‌وکارهایی که مشمول نرخ صفر مالیاتی هستند (مانند برخی صادرات، شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در مناطق آزاد) در صورت عدم رعایت تکالیف سامانه مودیان، حق برخورداری از نرخ صفر مالیاتی را از دست می‌دهند.
- عدم امکان استرداد مالیات بر ارزش افزوده پرداختی.
- عدم پذیرش هزینه‌ها و اعتبارات مالیاتی:
- خریداران از مودیانی که صورتحساب الکترونیکی صادر نمی‌کنند یا صورتحساب‌هایشان مطابق با قانون نیست، نمی‌توانند مبلغ مالیات بر ارزش افزوده را به عنوان اعتبار مالیاتی خود تلقی کرده و از آن استفاده کنند. این امر منجر به عدم تمایل خریداران به معامله با این کسب‌وکارها می‌شود.
- هزینه‌های ثبت‌نشده در سامانه ممکن است در حسابرسی مالیاتی مورد قبول واقع نشود.
- افزایش ریسک حسابرسی و کنترل‌های مالیاتی:
- عدم رعایت تکالیف سامانه مودیان، کسب‌وکار را در معرض نظارت و حسابرسی‌های شدیدتر توسط سازمان امور مالیاتی قرار می‌دهد.
- تصویب شدن به عنوان “مودی پرریسک” که عواقب مالیاتی بیشتری دارد.
- از دست دادن اعتبار و اعتماد:
- عدم شفافیت مالیاتی می‌تواند به اعتبار کسب‌وکار در نزد شرکای تجاری، سرمایه‌گذاران و حتی مشتریان لطمه وارد کند.
- در بلندمدت، کسب‌وکارهای غیرشفاف از جریان اصلی اقتصاد خارج می‌شوند.
آیا استارتاپ ها و شرکت های دانش بنیان مشمول قانون پایانه های فروشگاهی هستند؟
یکی از سوالات کلیدی در اکوسیستم نوآوری، وضعیت استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در قبال قانون سامانه مودیان است.
آیا استارتاپ‌ها باید در سامانه مودیان ثبت نام کنند؟
-
- تمامی استارتاپ‌ها، چه در قالب شخص حقوقی (مانند شرکت با مسئولیت محدود، سهامی خاص و…) و چه در قالب شخص حقیقی (در صورتی که مشمول فراخوان‌ها باشند)، مشمول ثبت‌نام در سامانه مودیان و صدور صورتحساب الکترونیکی هستند. ماهیت نوپا بودن یا دیجیتال بودن فعالیت، دلیلی بر معافیت نیست.
- اهمیت شفافیت برای جذب سرمایه: برای استارتاپ‌ها، داشتن اسناد مالی شفاف و رعایت قوانین مالیاتی، یک مزیت بزرگ در جذب سرمایه‌گذار است. سرمایه‌گذاران به دنبال شرکت‌هایی هستند که ساختار مالی منظم و قابل ردیابی داشته باشند.
آیا شرکت‌های دانش‌بنیان باید در سامانه مودیان ثبت نام کنند؟
-
- شرکت‌های دانش‌بنیان نیز به‌عنوان اشخاص حقوقی مشمول ثبت‌نام در سامانه مودیان و صدور صورتحساب الکترونیکی هستند.
- معافیت‌های مالیاتی دانش‌بنیان‌ها (نرخ صفر): شرکت‌های دانش‌بنیان بر اساس ماده ۱ قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات، از برخی معافیت‌های مالیاتی برخوردارند. اما باید توجه داشت که این معافیت‌ها اغلب به معنای “نرخ صفر مالیاتی” هستند، نه “معافیت از ثبت‌نام و ارائه صورتحساب”.
- ضرورت ثبت دقیق صورتحساب‌ها: برای بهره‌مندی از نرخ صفر مالیاتی و سایر معافیت‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان باید تمامی فعالیت‌های مالی خود را به دقت در سامانه مودیان ثبت کنند و صورتحساب الکترونیکی صادر نمایند. عدم رعایت این نکته می‌تواند منجر به از دست دادن معافیت‌ها و مشمول شدن جرایم شود.
- اهمیت شناسه کالا/خدمت دانش‌بنیان: برای محصولات و خدمات دانش‌بنیان نیز باید شناسه‌های کالا و خدمات مربوطه دریافت و در صورتحساب‌ها درج شود تا ماهیت دانش‌بنیان بودن فعالیت در سامانه قابل تشخیص و ردیابی باشد.
نتیجه‌گیری: آینده مالیاتی در گرو انطباق با سامانه مودیان و قانون پایانه های فروشگاهی
قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان یک گام بلند و ضروری در جهت مدرنیزاسیون و شفاف‌سازی نظام مالیاتی ایران است. این قانون نه تنها ابزاری برای جمع‌آوری کارآمدتر مالیات است، بلکه بستری برای ایجاد عدالت مالیاتی و رقابت سالم در فضای کسب‌وکار فراهم می‌کند.
برای تمامی کسب‌وکارها، اعم از سنتی، استارتاپی یا دانش‌بنیان، انطباق کامل با الزامات این قانون یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. عدم رعایت آن می‌تواند به جرایم سنگین مالی، از دست دادن معافیت‌ها، و از همه مهم‌تر، آسیب به اعتبار و پایداری کسب‌وکار منجر شود.
با ورود به عصر دیجیتال در فرآیندهای مالیاتی، آموزش مداوم، استفاده از مشاوران متخصص و بهره‌گیری از نرم‌افزارهای سازگار، کلید موفقیت و آرامش خاطر مودیان در این مسیر است. سازمان امور مالیاتی نیز با رویکردی تشویقی و توسعه‌ای، در تلاش است تا با تسهیل فرآیندها و ارائه راهکارها، مودیان را به سمت این تحول بزرگ هدایت کند. این سامانه، بیش از یک ابزار مالیاتی، یک زیرساخت برای رشد و توسعه پایدار اقتصادی در ایران است.
