محاسبه بهای تمام شده کالا و خدمات چگونه انجام می شود؟ برای پاسخ به این پرسش باید بدانیم که درک صحیح هزینه‌های مستقیم مرتبط با تولید یا ارائه محصولات و خدمات، برای هر کسب‌وکاری حیاتی است. دو اصطلاح کلیدی در زمینه مالی و حسابداری، بهای تمام‌شده کالای فروخته‌شده یا Cost of Goods Sold COGS و بهای تمام‌شده خدمات ارائه‌شده یا Cost of Services Rendered – COSPR هستند. این دو مفهوم، اگرچه شباهت‌هایی دارند، اما برای انواع مختلف کسب‌وکارها کاربردهای متمایزی دارند.
محاسبه بهای تمام شده کالای فروخته‌شده یا COGS برای کالاها
COGS به مجموع تمام هزینه‌های مستقیمی اشاره دارد که صرف تولید کالاهایی شده‌اند و شرکت در یک دوره مالی خاص «فروخته» است.
چه زمانی از COGS استفاده می‌کنیم؟
COGS عمدتا توسط شرکت‌هایی که کالاهای فیزیکی تولید می‌کنند یا به فروش می‌رسانند، (تولیدی و بازرگانی) استفاده می‌شود. این شرکت‌ها دارای موجودی کالا (Inventory) هستند.
اجزای تشکیل‌دهنده COGS
مواد اولیه مستقیم: هزینه موادی که مستقیما در محصول نهایی به‌کار رفته‌اند.
مثال: برای یک شرکت تولیدکننده مبلمان، چوب، پارچه، پیچ و مهره.
مثال: برای یک فروشگاه لباس، هزینه‌ای که برای خرید لباس از عمده‌فروش پرداخت شده است.
دستمزد مستقیم: دستمزد کارگرانی که مستقیما در فرآیند تولید یا مونتاژ کالا نقش دارند.
مثال: دستمزد نجار در کارگاه مبلمان.
سربار ساخت مستقیم (Manufacturing Overhead : هزینه‌هایی که به‌طور غیرمستقیم اما مستقیما به فرآیند تولید مربوط می‌شوند.
مثال: اجاره کارخانه، استهلاک ماشین‌آلات تولیدی، هزینه برق و آب کارگاه، دستمزد سرپرست تولید.
کاربرد و اهمیت COGS برای محاسبه بهای تمام شده
محاسبه سود ناخالصCOGS: مستقیما از درآمد فروش خالص کسر می‌شود تا سود ناخالص Gross Profit به‌دست آید. این مهم‌ترین شاخص برای سنجش سودآوری عملیاتی اصلی یک شرکت است.
فرمول: سود ناخالص = درآمد فروش COGS
تصمیم‌گیری‌های قیمت‌گذاری: با درک COGS، شرکت می‌تواند قیمت‌های فروش مناسبی تعیین کند که هم سودآور باشند و هم رقابتی.
مدیریت موجودیCOGS : به شرکت‌ها کمک می‌کند تا موجودی خود را بهتر مدیریت کرده و از انباشت موجودی غیرضروری یا کمبود آن جلوگیری کنند.
کاهش هزینه: تحلیل COGS فرصت‌هایی را برای بهینه‌سازی فرآیندهای تولید، مذاکره با تأمین‌کنندگان و کاهش ضایعات نشان می‌دهد.
شرکت‌هایی که از COGS استفاده می‌کنند:
شرکت‌های تولیدی: کارخانه‌های خودروسازی، تولیدکنندگان پوشاک، صنایع غذایی، شرکت‌های الکترونیکی.
شرکت‌های بازرگانی/خرده‌فروشی: سوپرمارکت‌ها، فروشگاه‌های لباس، فروشگاه‌های لوازم خانگی، فروشگاه‌های آنلاین (مثل دیجی‌کالا) که کالاها را خریداری کرده و به صورت نهایی می‌فروشند.
محاسبه بهای تمام شده خدمات ارائه شده (COSPR) برای خدمات
COSPR که گاهی اوقات به آن Cost of Revenue for Service Companiesیا Cost of Services Sold هم می‌گویند و به مجموع تمام هزینه‌های مستقیمی اشاره دارد که صرف ارائه خدمات در یک دوره مالی خاص شده است.
چه زمانی از COSPR استفاده می‌کنیم؟
COSPR توسط شرکت‌هایی که محصولات فیزیکی تولید یا به فروش نمی‌رسانند، بلکه خدمات ارائه می‌دهند، استفاده می‌شود. این شرکت‌ها معمولا موجودی کالای قابل لمس به معنای سنتی ندارند. بنابراین برای محاسبه بهای تمام شده
اجزای تشکیل‌دهنده COSPR
دستمزد مستقیم کارکنان خدماتی: دستمزد کارمندانی که مستقیما خدمات را به مشتریان ارائه می‌دهند.
مثال: دستمزد مشاوران در یک شرکت مشاوره، دستمزد برنامه‌نویسان در یک شرکت نرم‌افزاری، حقوق مربیان در یک باشگاه ورزشی.
هزینه‌های مواد مصرفی مستقیم: موادی که مستقیما در فرآیند ارائه خدمات مصرف می‌شوند.
مثال: برای یک کلینیک دندانپزشکی، مواد پرکردن دندان، ابزارهای یک‌بارمصرف.
مثال: برای یک شرکت نظافتی، مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده.
سربار خدماتی مستقیم: هزینه‌هایی که به‌طور غیرمستقیم اما مستقیما به ارائه خدمات مربوط می‌شوند. این هزینه‌ها هم برای محاسبه بهای تمام شده خدمات در نظر گرفته می‌شوند.
مثال: اجاره فضای مشاوران در ساعت ارائه خدمت، هزینه آموزش‌های تخصصی برای تیم خدماتی، نرم‌افزارهای مورد نیاز برای ارائه خدمات.
کاربرد و اهمیت COSPR
محاسبه سود ناخالص خدمات COSPR: نیز مشابه COGS از درآمد خدمات کسر می‌شود تا سود ناخالص خدمات به‌دست آید.
قیمت‌گذاری خدمات: به شرکت‌های خدماتی کمک می‌کند تا قیمت مناسبی برای خدمات خود تعیین کنند که هزینه‌ها را پوشش داده و سودآور باشد.
بهره‌وری تیم: تحلیل COSPR می‌تواند فرصت‌هایی را برای بهبود بهره‌وری کارکنان و فرآیندهای ارائه خدمات نشان دهد.
مدیریت پروژه: در شرکت‌های پروژه‌محور (مانند شرکت‌های نرم‌افزاری یا عمرانی)، COSPR برای ردیابی هزینه‌های هر پروژه و ارزیابی سودآوری آن حیاتی است.
شرکت‌هایی که از COSPR استفاده می‌کنند
شرکت‌های مشاوره‌ای: مشاوره مالی، بازاریابی، مدیریت.
شرکت‌های نرم‌افزاری: اگر نرم‌افزار را به‌عنوان سرویس ارائه دهند و نه به‌عنوان محصول فیزیکی.
شرکت‌های حقوقی: موسسات وکالت.
شرکت‌های حسابداری: موسسات حسابداری و حسابرسی.
ارائه‌دهندگان خدمات درمانی: بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، مطب‌ها.
شرکت‌های آموزشی: موسسات آموزشی، مدارس، دانشگاه‌ها برای هزینه‌های مستقیم آموزش.
شرکت‌های حمل و نقل: هزینه‌های مستقیم رانندگان، سوخت، نگهداری وسایل حمل و نقل برای هر سفر.
تفاوت کلیدی بین COGS و COSPR
محاسبه بهای تمام شده کالا و خدمات چگونه انجام می شود؟ در این باره، تفاوت اصلی در ماهیت چیزی است که فروخته می‌شود؛
COGS برای کسب‌وکارهایی که کالاهای فیزیکی را تولید یا معامله می‌کنند و با موجودی فیزیکی سروکار دارند.
COSPR برای کسب‌وکارهایی که خدمات نامشهود ارائه می‌دهند و موجودی فیزیکی ندارند یا نقش آن ناچیز است.
مفاهیم مربوط به محاسبه بهای تمام شده کالا و خدمات برای درک سودآوری عملیاتی اصلی یک کسب‌وکار حیاتی هستند و در صورت سود و زیان (Income Statement)، بلافاصله پس از بخش درآمد فروش یا درآمد خدمات نمایش داده می‌شوند تا سود ناخالص محاسبه شود. انتخاب بین این دو به مدل کسب‌وکار شما بستگی دارد.
