ترازنامه چیست؟ این سوال یکی از اساسی‌ترین پرسش‌ها در دنیای حسابداری و مالی است. ترازنامه که با نام‌های «بیلان» یا «صورت وضعیت مالی» نیز شناخته می‌شود، یکی از سه صورت مالی اصلی است که وضعیت مالی یک شرکت را در یک مقطع زمانی مشخص، مانند پایان یک فصل یا یک سال مالی، به صورت یک تصویر لحظه‌ای نشان می‌دهد.
این گزارش نشان‌دهنده دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام یک شرکت است و به‌عنوان یک ابزار حیاتی برای ارزیابی سلامت مالی و قدرت اقتصادی یک کسب‌وکار به شمار می‌رود. هدف اصلی از تهیه ترازنامه، نمایش تعادل بین منابع مالی یک شرکت (دارایی‌ها) و نحوه تأمین این منابع (بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام) است.
معادله اصلی ترازنامه
اساس تهیه ترازنامه بر یک معادله بنیادی در حسابداری استوار است که به آن معادله حسابداری می‌گویند:
دارایی‌ها = بدهی‌ها + حقوق صاحبان سهام
این معادله نشان می‌دهد که تمامی دارایی‌های یک شرکت، یا از طریق بدهی‌ها (وام، حساب‌های پرداختنی) تأمین مالی شده‌اند و یا از طریق سرمایه‌گذاری صاحبان آن. به همین دلیل، مجموع دارایی‌ها باید همواره با مجموع بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام برابر باشد و این امر به نوعی “تراز” بودن گزارش را تضمین می‌کند.
اجزای اصلی ترازنامه چیست؟
ترازنامه از سه بخش اصلی تشکیل شده است که هر یک از آن‌ها به تفکیک دارایی‌ها، بدهی‌ها و سرمایه شرکت را نشان می‌دهند:
۱. دارایی‌ها (Assets)
دارایی‌ها منابع اقتصادی تحت کنترل شرکت هستند که انتظار می‌رود در آینده منافع اقتصادی برای شرکت به همراه داشته باشند. دارایی‌ها خود به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- دارایی‌های جاری (Current Assets): این دارایی‌ها به سرعت قابل تبدیل به پول نقد هستند و انتظار می‌رود در طی یک سال مالی به وجه نقد تبدیل شوند. نمونه‌هایی از آن‌ها عبارتند از:
- وجه نقد و معادل‌های نقدی
- سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت
- حساب‌های دریافتنی (مطالبات از مشتریان)
- موجودی کالا
- دارایی‌های غیرجاری (Non-Current Assets): این دارایی‌ها بلندمدت هستند و شرکت قصد نگهداری آن‌ها را برای بیش از یک سال مالی دارد. این دارایی‌ها شامل:
- اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات (P.P.E)
- سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت
- دارایی‌های نامشهود (مانند برند، حق اختراع)
۲. بدهی‌ها (Liabilities)
بدهی‌ها تعهدات مالی یک شرکت به اشخاص یا نهادهای دیگر هستند که باید در آینده پرداخت شوند. این بخش نیز به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
- بدهی‌های جاری (Current Liabilities): این بدهی‌ها در طی یک سال مالی باید تسویه شوند. نمونه‌هایی از آن‌ها عبارتند از:
- حساب‌های پرداختنی (بدهی به تأمین‌کنندگان)
- وام‌های کوتاه‌مدت
- مالیات پرداختنی
- حقوق و دستمزد پرداختنی
- بدهی‌های غیرجاری (Non-Current Liabilities): این بدهی‌ها بلندمدت هستند و سررسید آن‌ها بیش از یک سال مالی است. این بدهی‌ها شامل:
- وام‌های بلندمدت بانکی
- اوراق قرضه پرداختنی
۳. حقوق صاحبان سهام (Equity)
این بخش نشان‌دهنده سهم مالکان یا سهام‌داران در دارایی‌های شرکت است. به عبارت دیگر، حقوق صاحبان سهام همان دارایی‌های باقی‌مانده پس از کسر بدهی‌ها است. این بخش شامل:
- سرمایه اولیه
- سود انباشته (سودهای گذشته که دوباره در شرکت سرمایه‌گذاری شده‌اند)
- اندوخته‌ها
تفاوت ترازنامه با سایر صورت‌های مالی
در حالی که ترازنامه چیست؟ سوالی اساسی است، باید آن را در کنار سایر صورت‌های مالی مانند صورت سود و زیان و صورت جریان وجوه نقد درک کرد. تفاوت اصلی ترازنامه با سایر گزارش‌ها در این است که ترازنامه یک «عکس لحظه‌ای» از وضعیت مالی در یک زمان خاص است، در حالی که صورت سود و زیان «عملکرد» مالی شرکت را در طول یک دوره زمانی (مانند یک فصل) نشان می‌دهد و صورت جریان وجوه نقد، ورودی و خروجی پول نقد را در همان دوره مالی گزارش می‌کند.
چرا ترازنامه مهم است؟
وقتی به پرسشی در ارتباط با ترازنامه چیست؟ پاسخ می‌دهیم، حتما باید اشاره کنیم که ترازنامه ابزار مهمی برای ارزیابی سلامت مالی شرکت است. تحلیلگران می‌توانند با استفاده از نسبت‌های مالی مانند نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام، نسبت جاری و نسبت سریع، نقدینگی، ریسک مالی و کارایی عملیاتی شرکت را بررسی کنند.
محدودیت‌های ترازنامه چیست؟
ترازنامه تنها وضعیت مالی شرکت را در یک نقطه زمانی خاص نشان می‌دهد و نمی‌تواند روندهای مالی را در طول زمان نمایش دهد. برای تحلیل دقیق‌تر، باید ترازنامه را با سایر صورت‌های مالی مانند صورت سود و زیان و صورت جریان وجوه نقد ترکیب کرد. ترازنامه یکی از گزارش‌های مهم در حوزه خدمات جامع حسابداری محسوب می‌شود. در این لینک، گزارش کارا را بخوانید تا بیشتر با ترازنامه و سایر گزارش‌های مالی آشنا شوید.
همچنین وب‌سایت اینوستوپدیا گزارش‌های دقیقی درباره مبانی و گزارش‌های اصولی در حوزه حسابداری دارد که در این لینک می‌توانید مطالعه کنید.
سؤالات متداول (FAQ) درباره ترازنامه چیست؟
۱. نام دیگر ترازنامه چیست؟
نام دیگر ترازنامه، «بیلان» یا «صورت وضعیت مالی» است.
۲. چرا باید یک ترازنامه تهیه کنیم؟
تهیه ترازنامه به مدیران، سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان و سایر ذینفعان کمک می‌کند تا سلامت مالی، قدرت پرداخت بدهی‌ها و میزان نقدشوندگی یک شرکت را ارزیابی کنند.
۳. آیا ترازنامه همیشه باید تراز باشد؟
بله، براساس معادله حسابداری، مجموع دارایی‌ها باید همواره با مجموع بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام برابر باشد. اگر تراز نباشد، نشان‌دهنده وجود یک اشتباه در ثبت‌های حسابداری است.
۴. ترتیب اقلام در ترازنامه چگونه است؟
اقلام دارایی و بدهی در ترازنامه براساس نقدشوندگی آن‌ها مرتب می‌شوند؛ به این معنی که از نقدشونده‌ترین اقلام (مانند وجه نقد) شروع شده و به سمت اقلام کمتر نقدشونده (مانند دارایی‌های نامشهود) حرکت می‌کنند.
